مقاله در مورد تاریخ مذهبی ایران باستان

تاریخ مذهبی ایران باستان

مهرپرستی یا آیین مهر، یکی از کهن ترین ادیان ایرانیان است که ریشه در باورهای کهن آریایی و ایزد ایرانی مهر دارد. این آیین بر پایه ی ارادت به مهر و دیگر ایزدان ایرانی شکل گرفته و به اعتقاد پژوهشگران، قدمتی بیش از پنج هزار سال دارد. طبق شواهد، این دین ابتدا در میان ایرانیان ساکن دشت مغان شکل گرفت، اما به دلایلی مذهبی، تاریخ پیدایش آن را به دوران نزدیک به تولد عیسی مسیح منتسب کرده اند. مهرپرستی در حدود سده ی نخست میلادی به طور گسترده در شاهنشاهی روم گسترش یافت و حتی پیش از آن نیز شواهدی از حضور آن در اروپا دیده می شود. این دین در سده های سوم و چهارم میلادی به اوج شکوفایی خود رسید و به ویژه در میان سربازان رومی جایگاه ویژه ای یافت.

با فرمان امپراتور تئودوس در سال ۳۹۱ میلادی که تمام آیین های غیرمسیحی را ممنوع اعلام کرد، مهرپرستی نیز در مغرب زمین رفته رفته از رواج افتاد. با این وجود، بسیاری از نمادها و مفاهیم این آیین در آیین مسیحیت باقی ماند. به عنوان نمونه، سالروز تولد مسیح که معادل با شب یلدا و زادروز میترا است، به دلیل اشکالات تقویمی در محاسبات رومی ها جابه جا شد. همچنین، نام مسیح برای عیسی پسر عمران و نماد صلیب مسیحی، برگرفته از نشانه های آیین مهر است که نشان از تاثیر عمیق این دین بر مسیحیت دارد.

پیشینه و مفاهیم مهرپرستی

پیش از ظهور زرتشت، آریاییان با باورهایی همچون زروانیگری و مهرپرستی زندگی می کردند. مهر در گات ها به معنی عهد و پیمان آمده و به عنوان ایزد محافظ عهد و پیمان شناخته می شد. مهر، فرشته ی فروغ و روشنایی بود که از دیدگاه ایرانیان، هیچ چیز بر او پوشیده نمی ماند. این ایزد، در اوستا نیز جایگاه والایی داشت و ماه هفتم سال، روز شانزدهم هر ماه و یشت دهم اوستا به او اختصاص داشت. جشن مهرگان نیز از آیین های ویژه ی این ایزد است.

مهرپرستی از ایران به بابل و آسیای صغیر نفوذ کرد و سپس در این مناطق پرستیده شد. در کتیبه های هخامنشی، نام میثر (Mithra) آمده که تلفظ اوستایی مهر است. این واژه در زبان سانسکریت به صورت میترا (Mitra) و در پهلوی به شکل میتر (Mitr) آمده و امروزه نیز در زبان فارسی به عنوان مهر شناخته می شود. کهن ترین سند مکتوب مربوط به این ایزد، الواح گلی ای است که حدود ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد در منطقه ی بغازکوی آسیای صغیر کشف شده است. در این الواح، نام دو ایزد دیگر هند و ایرانی، ایندرا و نساتیا نیز دیده می شود که نشان از هم زیستی باورهای کهن هند و ایرانی دارد.

مهر در زمان پیش از اوستا به عنوان بزرگ ترین خدا پرستیده می شد، اما با ظهور زرتشت، از اهمیت او کاسته شد و در زمره ی ایزدان مزداپرستی قرار گرفت. با این وجود، تاثیر عمیق آیین مهرپرستی در فرهنگ و هنر ایران همچنان باقی مانده است.

نمادها و آیین های مهرپرستی

یکی از نمادهای برجسته ی آیین مهرپرستی، گردونه ی خورشید است که به شکل א یا صلیب شکسته دیده می شود. این نماد که در ایران و هند هزاران سال پیشینه دارد، نخستین بار در خوزستان و متعلق به حدود هفت هزار سال پیش از میلاد یافت شده است. گردونه ی خورشید بعدها به اشکال مختلف، مانند + یا א با خطوط شکسته و زوایای ۹۰ درجه دیده شد. این نماد بر ظروف، گورها، و جواهرات دوره های مختلف تاریخی ایران، از جمله جام تپه ی حسنلو و گردنبند زرین رودبار گیلان، به چشم می خورد.

در فرهنگ مهرپرستی، برخی جانوران نیز به عنوان نمادهای مقدس پرستیده می شدند. یکی از این جانوران، بز کوهی بود که مظهر سودرسان طبیعت یعنی خورشید به شمار می رفت. این نقش در بسیاری از سفال ها و ظروف به جای مانده از دوران پیش از میلاد دیده شده است. همچنین، ارتباط میان شاخ بز کوهی و خورشید، به عنوان یک باور رایج در میان اقوام باستانی شناخته می شد.

تاثیر مهرپرستی بر دیگر ادیان

مهرپرستی، تاثیر عمیقی بر آیین های دیگر، به ویژه مسیحیت گذاشت. بسیاری از نمادها و مفاهیم مهرپرستی، همچون جشن ها، نماد خورشید و صلیب، در آیین مسیحیت ادغام شدند. همچنین، شمال و شمال غربی ایران، از جمله مناطقی بود که مهرپرستی در آن رواج داشت و شواهد متعددی از این آیین در این مناطق کشف شده است. پلوتارک، فیلسوف یونانی، معتقد بود که مهر جایگاهی میان نور (هرمزد) و تاریکی (اهریمن) دارد و به عنوان واسطه ای میان این دو نیرو عمل می کند.

امروزه نیز نشانه های آیین مهرپرستی در هنر، معماری و نمادهای فرهنگی ایران قابل مشاهده است. به عنوان مثال، نقش گردونه ی مهر در کاشی کاری های آرامگاه بایزید بسطامی در بسطام به چشم می خورد که نشان از تداوم این باورها در فرهنگ ایرانی دارد.


فرمت فایل دانلود فرمت فایل: WORD

تعداد صفحات تعداد صفحات: 16

پس از ثبت دکمه خرید و تکمیل فرم خرید به درگاه بانکی متصل خواهید شد که پس از پرداخت موفق بانکی و بازگشت به همین صفحه می توانید فایل مورد نظر خورد را دانلود کنید. در ضمن لینک فایل خریداری شده به ایمیل شما نیز ارسال خواهد شد. لینک دانلود فایل به مدت 48 ساعت فعال خواهد بود.


مطالب مرتبط